Abbâsîler, 750 yılında Emevîler’i yıkarak halifeliği devralmış ve İslam dünyasında yaklaşık beş yüzyıl boyunca siyasî, ilmî ve kültürel birçok gelişmeye öncülük etmişlerdir.
Halifelik makamı bu dönemde hem dini hem de sembolik anlamda güç kazanmıştır.

🔄 Emevîlerden Abbâsîlere Geçiş

Abbâsîler, Emevîlerin Arap milliyetçiliğine dayalı yönetim anlayışına karşı çıkarak tüm Müslümanları kapsayan bir kardeşlik söylemiyle iktidara gelmiştir. Özellikle Horasan bölgesinde mevali (Arap olmayan Müslümanlar) arasında büyük destek görmüşlerdir.

750 yılında Horasan'dan başlatılan isyan ile Emevîler yıkılmıştır.

Halifelik, Hz. Abbas soyundan gelen Ebû'l-Abbâs es-Seffâh’a geçmiştir.

🏛️ Halifeliğin Yapısı ve Rolü

Abbâsî döneminde halifelik, daha çok dini ve sembolik bir makam haline gelmiş; gerçek iktidar vezirlerin ve emirlerin elinde toplanmaya başlamıştır. Özellikle ilk yüzyılda halifeler aktif yönetici konumundayken, ilerleyen süreçte bu durum değişmiştir.

Halifeler, İslam ümmetinin dini lideri olarak kalmışlardır.

Devletin yönetimi zamanla bürokrasiye ve ordu komutanlarına kaymıştır.

Halifeler, ilim ve kültürün hamisi olarak etkilerini sürdürmüştür.

📚 Bilim ve Kültürde Altın Çağ

Abbâsî halifeleri, özellikle Bağdat’ta kurdukları Beytü’l-Hikme (Bilgelik Evi) ile bilim ve felsefe alanında büyük gelişmelerin öncüsü olmuşlardır.

Matematik, tıp, astronomi ve felsefe alanında çeviri faaliyetleri desteklenmiştir.

Aristo, Platon gibi klasik eserler Arapçaya çevrilmiş ve İslam filozoflarının temel kaynakları olmuştur.

Halife Me’mun ve Mehdî, ilme en fazla destek veren halifelerden olmuşlardır.

⚔️ Siyasi Parçalanmalar

Abbâsîler döneminde halifelik çok uzun süre devam etse de, zamanla siyasi birlik bozulmuş ve İslam dünyasında çeşitli bölgelerde bağımsız emirlikler ortaya çıkmıştır.

Endülüs Emevîleri, Abbâsîlerden bağımsız halifelik ilan etti.

Türkler, Selçuklular döneminde Abbâsî halifesine dini meşruiyet aracı olarak yaklaştı.

Moğolların 1258 yılında Bağdat’ı işgal etmesiyle Abbâsî halifeliği fiilen sona erdi.

🕌 Halifeliğin Manevi Gücü

Abbâsîler döneminde halifelik, siyasi etkisini zamanla yitirse de, dini anlamda büyük bir saygı ve meşruiyet makamı olarak varlığını sürdürmüştür. Özellikle Selçuklular ve Memlûkler döneminde halifeler, daha çok dini bir sembol olmuşlardır.

🧭 Sonuç

Abbâsîler, İslam dünyasının ilmi ve kültürel anlamda altın çağını yaşamış olduğu bir dönemdir. Halifelik makamı bu süreçte dini bir otorite olarak korunmuş, ancak siyasi iktidar birçok kez farklı güç odaklarına kaymıştır. İslam medeniyetinin temellerinin atıldığı bu dönem, bugünkü İslam düşüncesinin şekillenmesinde büyük rol oynamıştır.



Kaynak: İslam Medeniyeti Tarihi - Prof. Dr. Fuat Sezgin, IRCICA Yayınları