Emevîler, İslam tarihinin ilk saltanata dayalı yönetimini tesis etmiş ve halifeliği kurumsallaştırarak geniş bir coğrafyada İslam’ın yayılmasında önemli rol oynamışlardır. Bu dönem, siyasî, askerî ve kültürel anlamda çok yönlü gelişmelere sahne olmuştur.

📜 Halifeliğin Saltanata Dönüşmesi

Hz. Ali'nin şehadetinden sonra, Hz. Hasan’ın Muaviye lehine halifelikten feragat etmesi ile Emevîler dönemi başlamıştır. Muaviye bin Ebu Süfyan’ın halifeliğiyle birlikte halifelik, istişare esasına değil, babadan oğula geçen saltanat sistemine dönüşmüştür.

Bu durum, İslam tarihinde ilk kez siyasî gücün aile mirası haline gelmesine neden olmuş ve "İslam devleti" anlayışında ciddi değişiklikler meydana getirmiştir.

🌍 Genişleyen İslam Coğrafyası

Emevî halifeleri döneminde, İslam fetihleri hızla devam etmiş ve İspanya’dan Hindistan’a kadar uzanan büyük bir İslam coğrafyası oluşmuştur. Bu fetihler hem siyasi hem de kültürel bakımdan önemli etkiler yaratmıştır.

Kuzey Afrika’nın tamamı fethedildi.

Endülüs (İspanya) fethedilerek Avrupa’da ilk Müslüman varlığı kuruldu.

Türklerle ilk temaslar bu dönemde Orta Asya'da başladı.

⚖️ Halifelik Anlayışı ve Uygulamalar

Emevî halifeleri, özellikle Arap milliyetçiliğini ön plana çıkarmış, devlet kademelerinde Arap olmayan Müslümanlara (mevali) karşı ayrımcılık yapmışlardır. Bu, toplum içinde huzursuzluklara ve ileride Abbasî isyanına zemin hazırlamıştır.

Halifeler, daha çok siyasi lider ve komutan olarak görev yapmıştır.

Dini meseleler, kadılar ve alimlere bırakılmıştır.

Devlet yönetimi güçlü bir bürokrasi ile idare edilmiştir.

🏛️ Önemli Emevî Halifeleri

Muaviye bin Ebu Süfyan: İlk Emevî halifesi, saltanatı başlatan kişidir.

Abdülmelik bin Mervan: İlk İslam parasını bastırmış, Arapçayı resmî dil yapmıştır.

Velid bin Abdülmelik: Büyük fetihler onun zamanında gerçekleşmiştir.

💥 Çöküş ve Abbasîler'in Yükselişi

Emevîler döneminde Arap olmayan Müslümanlara yapılan ayrımcılık, mevali isyanlarını beraberinde getirmiştir. Zamanla halkın büyük kısmı, özellikle Horasan bölgesinde Emevî yönetimine karşı ayaklandı. Bu isyanların sonucu olarak 750 yılında Emevîler yıkıldı ve Abbasîler dönemi başladı.



Emevîler dönemi, halifeliğin bir aile eliyle yürütüldüğü ilk dönem olup, İslam tarihinde birçok ilki barındırır. Bu dönem hem genişleyen İslam coğrafyasıyla hem de merkeziyetçi yönetimiyle öne çıkar. Ancak Arap üstünlüğü anlayışı, bu dönemin en çok eleştirilen yönlerinden biri olmuştur.



Kaynak: İslam Tarihi - Prof. Dr. Zekeriya Kitapçı, DİB Yayınları